Хутка Дзяды

Дзяды – свята беларускага народнага календара, звязанае з памінаннем продкаў («дзядоў»). У славянскай міфалогіі «дзядамі» таксама называюць душы продкаў. У Беларусі Дзяды адзначаюцца некалькі разоў на год: масленічныя, радаўніцкія, траецкія (духаўскія), пятроўскія, змітраўскія. Галоўныя – Восеньскія Дзяды (Змітраўскія, Вялікія, Асяніны, Тоўстая вячэра, Хаўтуры), яны адзначаюцца ў  але ў розных рэгіёнах у розныя дні (Міхайлаўскія Дзяды, Піліпаўскія Дзяды, Змітраўскія Дзяды і інш.).

У цэнтры абраду – вячэра ў памяць памерлых сваякоў. Рытуал Дзяды у найбольш архаічнай форме захаваўся толькі ў беларусаў. Кожны дзень тыдня меў сваё значэнне. Так субота мела быць днём ушанавання дзядоў, усіх памерлых. У гэты дзень кожны павінен быў успомніць лепшыя рысы прашчураў, аддаць ім належную павагу.

Адной з самых вядомых традыцый, якая прыжылася ў сучасным беларускім грамадстве, з’яўляюцца Дзяды. У гэты дзень традыцыйна прынята ўспамінаць і пачытаць памерлых: Як блізкіх і родных, так і іншых знаёмых, якія пайшлі ў іншы свет. Беларусы заўсёды адрозніваліся сваім паважлівым стаўленнем да продкаў. Таму напярэдадні памінальнага дня было прынята прыводзіць магілы ў парадак, рыхтаваць невялікі стол. Характэрным з’яўляецца той факт, што канкрэтнай даты шанавання памерлых няма. Прычым гэта не адзінкавае падзея ў годзе. Дзяды некаторыя адзначаюць на Масленіцу. Некаторыя галоўным чынам шануюць памінанне на Радаўніцу. У царкоўным парадку асноўнымі дзядамі лічацца восеньскія даты.

Гістарычна так павялося, што большасць беларусаў аддавалі перавагу ўспамінаць памерлых менавіта восенню. Звычайна гэта была трэцяя па ліку субота пасля покрыва. У календары сучаснай Беларусі нават знайшлося адлюстраванне афіцыйнага шанавання-2 лістапада. Аднак нямала і тых, хто спалучае памінанне памерлых на Радаўніцу, якая адзначаецца вясной (паблізу Вялікадня). Зусім не важна, колькі разоў у год шанаваць памяць. Важна не забываць гэта рабіць. Акрамя наведвання могілак прынята наведваць царкву, заказваць службу за спачын душ памерлых альбо хаця б пакідаць запаленай свечку насупраць адпаведнай іконы.

Дома ў гэты дзень рыхтуецца застолле. Раней усе члены сям’і напярэдадні ў абавязковым парадку мыліся начыста ў лазні. Прычым важна было абдацца венікам, каб да застолля апынуцца цалкам чыстым: не толькі намерамі, але і целам. Існуюць супярэчлівыя ўказанні наконт таго, якім павінен быць стол: багатым альбо сціплым. Большасць паданняў сведчыць аб тым, што звычайна сталы ўсё ж накрывалі добра. Шмат у чым для таго, каб дагадзіць нябожчыкам.

 Нягледзячы на збольшага сумныя ўспаміны (пра тых, каго ўжо побач няма), нярэдка спявалі песні, а размовы аказваліся вясёлымі. Адным словам, сумаваць не варта было. Сама трапеза гістарычна пачыналася з таго, што галава сямейства хадзіў са свечкай у руках па ўсім жыллі, адкрываў вокны і дзверы, каб паклікаць душы памерлых да застолля. Звяртацца трэба было да кожнага персанальна, што сведчыла аб вялікай павазе і памяці цяпер жыве радні перад спачылым чалавекам. Стравы маглі рыхтавацца самыя розныя. Дазвалялася быць і алкаголю за сталом. Абавязковым атрыбутам застолля на Дзядах з’яўлялася так званая дзедаўская талерка, лыжка і гуртка (чарка), з якой ніхто не еў. Яшчэ адзін характэрны момант. Па заканчэнні застолля нельга было нічога прыбіраць са стала да раніцы. Лічылася, што такім чынам прыйшлі духі могуць папрысутнічаць за сталом даўжэй.

Што тычыцца размоў, то асноўнай тэмай былі ўспаміны пра людзей, якія пайшлі. Гаворка звычайна ішла пра розныя гісторыі, нярэдка з вясёлым ухілам. Многія прамаўлялі малітвы пры запаленай свечцы. У канцы вечара свечка гасілася кіраўніком сям’і. Часцей за ўсё бліном або кавалачкам хлеба. Усё гэта прысутнічае ў дадзены момант сачылі за струменем дыму. Калі яна ішла ўверх, то сям’ю чакала дабрабыт, а калі ў бок (да вокнаў альбо дзверы), меркавалася наступ хуткай бяды. У асноўным гаворка ішла аб чарговым памерлым. Застолле магло працягвацца практычна да раніцы. Некаторыя верылі ў тое, што чым даўжэй сядзіш, тым большы шанец убачыць продкаў.

Крыніца: ddu495.minsk.edu.by